کار خیابان ولیعصر در دو فاز و در مناطق 1، 3 و 6 آغاز شد و باید گفت این پیاده‌رو در حال حاضر این شرایط را دارد تا یک پیاده‌روی دلچسب را برای شما رقم بزند؛ کل این پروژه در 36 کیلومتر - 18کیلومتر رفت و 18کیلومتر برگشت- به پایان رسیده و سازمان زیباسازی چند هفته‌ای است که به سراغ فاز دوم این کار رفته‌است
ممکن است شهر برای کسانی که به زندگی روزمره عادت کردهاند، مکانی منسجم و به‌هم پیوسته باشد. آنها احساس می‌کنند که همه گوشه و کنار این شهر را می‌شناسند اما این احساس گسی است از رسوب کردن در شهری که آنها سرانگشتی هم نسبت به آن شناخت ندارند. همه آنچه که آنها نسبت به آن آگاهی دارند همان روزمرگی‌ها و گوشه و کنارهایی است که در آن گم‌شده‌اند.
تهران شهر غریبه‌هاست و جامعه شهری آن پر از مهاجران است، مهاجرانی که مابین شهروند و شهرنشین گیر افتاده‌اند. خوب که به آنها نگاه کنی می‌بینی این شهر آینه تمام‌نمای کشور است و در این میان آهنگ سریع گردآمدن غریبه‌ها در تهران و فقدان فضاهای عمومی مناسب که ساکنان شهر بتوانند مناسبات اجتماعی جدیدی را در آن شکل دهند، این شهر غریبه‌ها را در وضعیتی چندپاره نگاه داشته است.
تصورش را بکن وسط این همه هیاهو، فضاهای عمومی که به عنوان رگ‌های تنفسی شهر به حساب می‌آیند، رفته رفته کمرنگ شوند، فضاهایی که مدت‌هاست فقدان آنها به چشم می‌آید.
بارزترین این فقدان هم این است که وسط رفت و آمد آدم‌های غریبه، میادین-شایع‌ترین شکل فضای عمومی برای گرد هم آ‌مدن و تنها فضای عمومی باقی مانده- کارکرد تاریخی خود را در روند شهرسازی ایرانی از دست داده و به محلی برای گردش انبوه ماشینها و انسان‌های سرگردان در مشکلات ناشی از زندگی شهری تبدیل شود.
گفتن این حرف ساده نیست، اما شهر به مرور از جایی برای زندگی آدم‌ها به جایی برای تردد ماشینها تبدیل شده و تنها فضایی که برای شهروندان باقی مانده، پیادهروهای ناقص و پارک‌هایی است که در برخی روزها، جایی برای سوزن انداختن هم ندارد، هرچند باید گفت که اکثر فضاهای همین پارک‌ها هم مشخصه‌های فضای عمومی شهری را ندارد.
خاطره‌های از یاد رفته جوانی
میدان، ماشین و مردم، آهنگ زیبایی را در ذهن ایجاد نمی‌کنند. وقتی که خوب به آن فکر می‌کنی می‌شوند صدای بوق بوق و آدم‌های هراسان از هزار و یک اتفاقی که از ماندن در ترافیک گریبان‌‌گیرشان می‌شود، یا آنهایی که آن‌سوتر خیابان در یک پیاده‌رو پر از چاله و چوله از همین ناهنجاری که سال‌هاست با آنها هم قدم شده، مچاله می‌شوند و در خود فرو می‌روند.
حالا تصورش را بکنید که تمام این اتفاقات ناهنجار در خیابان، میدان و پیاده‌رویی به بلندای یک تاریخ اتفاق بیفتد؛ آن وقت است که شدت آزار و اذیت آن چند برابر می‌شود، دلیل آن هم کاملا مشخص است.
خیابان که نامش ولیعصر باشد، پیاده‌رو آن که بنشیند کنار این نام و درختان چنار آن، از سال‌های ابتدایی 1300 تا امروز که بالا بیایند، ترافیک در خیابان بیش از سایر خیابان‌ها آزاردهنده می‌شود.
خاطرات روزهای دور و دراز از سراشیبی میدان راه‌آهن به سمت شمال بالا می‌آید و می‌نشیند کنار چشم‌انداز قاب شده در برف شمیران و تهران، در تصویر 80 سال خود از این عبور و مرور پیر می‌شود و از شدت سرب و دود که از لوله‌های اگزوز به حلقش روانه می‌شود، به سرفه می‌افتد.
ترافیک که بیاید بنشیند وسط خیابان، آن وقت پیادهروهایی که گاه و بی‌گاه لذتی داشت، می‌شود شکل آلودگی صوتی که گوش فلک را کر می‌کند، یا هوای تازه بهار و زمین باران خورده پاییزی با بوی بنزین نیم‌سوخته‌‌ای که مشام را می‌آزارد، همراه می‌شود.
خیابان و پیاده‌رو با شهر سرناسازگاری نمی‌گذارند و هر وقت کاری پیش‌آمده به آن تن داده‌اند، اما وقتی ما تن به شهرنشین شدن دادیم قید خیلی از زیبایی‌ها را در شهر زدیم، شدیم شهرنشین اما این شهر‌نشینی به قیمت از دست‌دادن خیلی از فضاهای خاطره‌انگیز تهران تمام شد، که شاید برگرداندن آنها به شهر هزینه‌هایی را داشته باشد که قادر نباشیم آن را تامین کنیم، حالا می‌مانیم بین دوراهی که چشممان را روی این همه اتفاق ببندیم یا اینکه زل بزنیم به تهران و به روی خودمان نیاوریم که چه بلایی سر آن می‌آید.
شاید تنها دوباره‌سازی خیابان‌ها، کوچه‌ها و ساختمان‌ها بتواند تهرانی را که آرام آرام در حالت اغما فرو می‌رود، از این وضعیت نجات دهد. تنها همین دلیل کافی است که با تیشه فرهاد به جان این شهر بیفتیم و شیرینی خاطره‌‌هایی را که لابه‌لای گرفتاری‌هایمان گم شده، بیرون بکشیم. برای همین سازمان زیباسازی شهرداری تهران یک پروژه 36 کیلومتری را در خیابان ولیعصر شروع کرده که می‌توان امیدوار بود به واسطه آن درخت‌های چنار باز هم برایمان خاطره‌‌ها را زنده کند.
حاکمیت پیاده بر سواره
می‌خواهیم برگردیم به بزرگترین مشکلی که این روزها بیش از هر زمان دیگری گریبانگیر شهروندان تهرانی است، احتمال قریب به یقین شما برای یک بار که نه، بارها و بارها در ترافیک گیر افتاده‌اید تا آنجا که یکی از دغدغه‌های بزرگ مردم و مسئولان همین ترافیک است که می‌تواند یک قرار مهم را به تاخیر بیندازد، یک قرارداد مهم را زیر و رو کند و از همه بدتر اینکه جان زمانی را که روی مچ دست شما تیک تاک می‌کند، بگیرد؛ در این میان اتوبوس، مترو و تاکسی نقش اساسی را در کاهش بار ترافیکی و پایین آوردن تردد خودروهای شخصی در خیابانهای پایتخت بازی می‌کند، موضوعاتی که در بروکراسی‌های اداری گیر کردهاند و با اینکه می‌دانیم راه‌حل بسیاری از مشکلات ترافیکی است اما هنوز نتوانسته‌ایم در مورد آن به یک اجماع برسیم.
برای کاهش بار ترافیکی پایتخت پای بازسازی پیادهروهای پایتخت که به میان کشیده شود، شاید این بتواند گره کور ترافیک را شل کرده، تا بتوان باز شود. احتمالا این موضوع برایتان دور از ذهن است که پیادهروهای تهران مکمل حل مشکلی به نام ترافیک باشد حالا ممکن است بپرسید به چه صورت می‌توان از پیادهروهای تهران برای کاهش بار ترافیکی شهر استفاده کرد؟ جواب سؤال ساده است.
ما پایتخت‌نشینان کمی تا قسمتی افراد تنبلی هستیم که برای هر کاری به ابزارهای مدرن وابسته شده‌‌ایم، مثلا حاضر نیستیم ساعت‌ها در صف نانوایی بایستیم و ترجیح می‌دهیم عطای نان تازه را به لقایش ببخشیم و به سراغ نان‌های بسته‌ای فروشگاه محل برویم. این موضوع در موارد دیگر هم مصداق دارد، البته ما هم می‌دانیم مقداری از این کاهلی به صف طولانی برمی‌گردد اما خوب نمی‌توان موضوع نان تازه را نیز کنار گذاشت و باید برای آن راه‌حلی پیدا کرد.
اگر بخواهیم موضوع پیاده‌رو و ترافیک را به هم ربط بدهیم معادله به همین سادگی است، در صورتی که موضوع سلامت جسمی و بهداشت محیط‌زیست را از مزایای پیاده‌روی فاکتور بگیریم باز هم مزایای حاکمیت فرهنگ پیاده به سواره پررنگ خواهد بود، اما این موضوع پراهمیت نیز در تهران با مشکلاتی همراه است.
درست است که برای یک خرید یا رفتن از یک مسیر کوتاه به مسیر دیگر نباید پای خودروهای شخصی را به میان کشید، اما زمانی که سر و کله اتوبوس دیر به دیر در ایستگاه پیدا می‌شود و بعد از کلی معطل شدن برای یک مسیر دو سه ایستگاهه مجبورید فشارهای زیادی را تحمل کنید، ترجیح می‌دهید از اتومبیل شخصی استفاده کنید، تازه وقتی هم که پا به پیاده‌رو می‌گذارید، پیاده‌روی مصائبی دارد که هیچ وقت طعم لذت‌بخشی برایمان ندارد و پر از پستی و بلندی است که در نهایت به اینجا ختم می‌شود که با وجود تاثیر این کار در کاهش آلودگی هوا و بار ترافیکی شهر قید پیاده‌روی را بزنید و بازهم به قوطی فلزی دودزایتان برگردید.
جدای از شیب یا جهت شمالی- جنوبی، شرایط ویژه جغرافیایی و شکل هندسی خیابان‌ها، مشکلاتی به دست انسان‌ها به وجود آمده است؛ از جمله موارد سخت‌افزاری و همچنین آب‌گرفتگی معابر به خاطر ساختمان‌سازی‌های کنار معابر و مسدود شدن آنها با نخاله‌های ساختمانی و بی‌توجهی مغازه‌داران نسبت به اشغال پیاده‌روها و... ، از مشکلات نرم‌افزاری پیادهروهای کلانشهرهای کشور و از جمله تهران محسوب می‌شود. از سوی دیگر ورود بی رویه خودرو به سطح خیابانهای کلانشهر تهران و تکمیل ظرفیت معابر در طول سال‌های گذشته، باعث شده که مدیریت شهری مجبور شود به رغم میل باطنی، به حجم خیابان‌ها بیفزاید و از حجم پیاده‌روها بکاهد.
در این میان تنها سازمان درگیر در موضوع، می‌تواند نقش کلیدی را در حل موضوع بازی کند و در صدر آنها مدیریت شهر به عنوان یک چشم مراقب از بالا به تمام موضوعات توجه ویژه داشته باشد. در مورد پیادهروهای تهران هم باید سازمان زیباسازی را هدف قرار داد، به سراغ ملاصالحی که می‌رویم او بیش از هر کس دیگری به رابطه میان ترافیک و حاکمیت فرهنگ پیاده اعتقاد دارد و می‌گوید: «استراتژی این سازمان بر پیاده‌راه سازی و تشویق مردم به پیاده‌روی قرار گرفته‌است».
نمی‌توانیم گفته او را زیر هیچ علامت سوالی بگنجانیم، کارنامه کاری این سازمان از یکی دو سال پیش تا به امروز را که بیرون می‌کشیم، به دو خیابان مروی و سپه‌سالار می‌رسیم که تا امروز 95درصد کار آنها به پایان رسیده و نشان می‌دهد استراتژی این سازمان بهسازی پیاده‌روهاست.
ملاصالحی می‌گوید: «استراتژی این سازمان تشویق مردم به پیاده‌روی است به همین خاطر در بعضی از قسمت‌های شهر مثل دره رود مقصود بیگ، کوچه مروی و خیابان باغ سپه‌سالار، عبور اتومبیل ممنوع و پیاده‌رو ارجحیت پیدا کرده‌است».
به سراغ طولانی‌ترین و قدیمی‌ترین خیابان تهران می‌رویم که چند ماهی است به تیشه مهندسان و کارشناسان زیباسازی سپرده شده تا با تکیه به علم و دانش آنها ناهمواری‌هایش برطرف شود و خاطره‌های تازه‌تری از این خیابان برایمان رقم بخورد.
رئیس سازمان زیباسازی معتقد است: «جدای از موضوع زیبایی و دل‌انگیز بودن این خیابان، حجم تردد افراد پیاده نیز در این خیابان باعث شد تا این خیابان به عنوان نقطه آغاز بهسازی پیادهروهای تهران انتخاب شود.»
عبور یک میلیون نفر آن هم هر روز از این خیابان را که بگذاریم کنار زیبایی، معروف بودن و قدمت خیابان به نتایج ساده‌ای می‌رسیم که انتخاب ولیعصر به عنوان اولین گزینه پیاده‌رو سازی را موجه می‌کند. علاوه بر این، این حرکت می‌تواند الگوی خوبی برای سایر پیاده‌روها و خیابانهای پایتخت باشد تا آنجا که به گفته ملاصالحی این اقدام در سایر مناطق و شهرها در حال الگوبرداری است.
کار خیابان ولیعصر در دو فاز و در مناطق 1، 3 و 6 آغاز شد و باید گفت این پیاده‌رو در حال حاضر این شرایط را دارد تا یک پیاده‌روی دلچسب را برای شما رقم بزند؛ کل این پروژه 36 کیلومتر- 18کیلومتر رفت و 18کیلومتر برگشت- به پایان رسیده و سازمان زیباسازی چند هفته‌ای است که به سراغ فاز دوم این کار رفته‌است.
البته مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری تهران بهسازی و حفظ هویت محیط شهری و ارتقای سطح زندگی شهروندان از طریق رشد فرهنگ عمومی می‌داند و می‌گوید: «تحقق این هدف میسر نخواهد شد مگر اینکه انجمن شورایاری‌های محلات همراه با شهروندان تهرانی، در کنار مدیریت شهری برای ساختن شهری آراسته و به دور از هر گونه آلودگی‌های بصری و آشفتگی محیطی، اقدام کنند».
از سوی دیگر و بنا به گفته کارشناسان شهری، یک پیاده‌رو مناسب آن است که با حداقل عرض مفید 120سانتی‌متر، حداکثر شیب عرضی 2 درصدی از کنار دیوار تا خیابان و حداکثر شیب طولی 8 درصد ساخته شده باشد.
همچنین، حداکثر شیب اتصال پیادهروهایی که اختلاف سطح دارند باید 3 درصد باشد و این در حالی است که هیچ یک از موارد استاندارد فوق در پیادهروهای شهر تهران مشاهده نمی‌شود.
در پوشش کف پیاده‌روها باید همواره از مصالح سخت و غیرلغزنده استفاده شود، اما امروزه نه تنها شاهد این پوشش استاندارد نیستیم، بلکه به طور مداوم در سطح شهر حفاری‌هایی صورت می‌گیرد که منجر به مسدودشدن مسیر تردد عابران سالم، کودکان، معلولان و مادران کالسکه به دست و... می‌شود.
مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری تهران با تاکید بر اینکه پیادهروهای شهر تهران با استانداردهای روز دنیا فاصله زیادی دارد، می‌گوید: «اگر می‌خواهیم مردم را به پیاده‌روی و استفاده کمتر از خودرو شخصی و وسایل نقلیه تشویق کنیم باید پیادهروهای مناسب داشته باشیم، کاری که در خیابان ولیعصر اتفاق افتاد».
با توجه به شیب خیابان، مصالح به کار رفته در پیاده‌رو ولیعصر به گونه‌ای است که در فصل سرما و در زمان بارندگی مشکلی را برای عابران به ویژه سالمندان و معلولان ایجاد نکند، از سوی دیگر اگر یکی از سازمان‌هایی که در کار کنده‌کاری خیابان تبحر دارد نیاز به کندن تهران برای رسیدن به تاسیسات شهری داشته باشد، به سنگفرش‌های این خیابان لطمه‌ای زده نمی‌شود و به راحتی خیابان به شکل اولیه آن باز گردانده می‌شود.
فاز دوم طرح بهسازی خیابان ولیعصر به موضوع تقاطع‌ها، مبلمان شهری و کاشت گل و گیاه در این مناطق اختصاص دارد که به گفته مدیر عامل این سازمان تا بیش از 40درصد پیش رفته و تا اسفند ماه فعالیت‌های مربوط به این فاز نیز به پایان خواهد رسید.
درختان استوار ولیعصر
قطعا کار جداگانه‌ای که از سوی سازمان زیباسازی شهرداری تهران روی انهار و درختان این خیابان صورت گرفته، نشان‌دهنده توجه ویژه مدیریت شهری به المان‌های خاص این خیابان است. به گفته ملاصالحی برای کار بازسازی نهر‌های این خیابان کار ویژه‌ای صورت گرفته به صورتی که داخل نهر طوری بازسازی شد که به لحاظ آبرسانی به ریشه‌ها لطمه‌ای وارد نشود.
در این بخش از بازسازی خیابان ولیعصر، کف بتنی نهر‌ها شکسته شده و به صورت خشکه چینی درختان را نگهداری کردند، از سوی دیگر کار دوباره‌سازی نهر‌ها در زمستان و زمانی که درختان در خواب زمستانی به سر برده بودند انجام شد تا به درختان لطمه‌ای وارد نشود.
طول 36 کیلومتری خیابان ولیعصر مکان‌های زیادی دارد که خانواده‌ها می‌توانند در آن علاوه بر تفریح و گردش به خرید بپردازند، به همین خاطر موضوع روشنایی این خیابان در طرح جامع روشنایی این سازمان مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته است. به گفته ملاصالحی 180 هزار متر مربعی که محل عبور یک میلیون نفر است در طرح روشنایی سازمان زیباسازی در اولویت قرار دارد.
حجت الله ملاصالحی همچنین از انجام کارهای مطالعاتی 30 مورد خیابان و معبر دیگر توسط کارشناسان سازمان زیباسازی شهرداری تهران با همکاری تعدادی از اساتید دانشگاه‌های مختلف تهران که رشته تحصیلی‌شان مرتبط با مسائل شهری است، خبر می‌دهد و می‌گوید: بخشی از این 30 مورد احتمالاً تا قبل از پایان سال و بخشی دیگر نیز پس از پایان فاز مطالعاتی، از سال آینده در اولویت اجرا قرار می‌گیرد که بهسازی خیابان شریعتی از جمله این اولویت‌هاست.
اگرچه این روزها پیاده‌روی در سطح شهر برای شهروندان چندان جذاب نیست و هر چند از آغاز کار روی این پیاده‌رو رقمی کمتر از 15میلیون تومان سرمایه‌‌گذاری شده، اما تهرانی‌ها امیدوارند که به زودی بتوانند با خیال آسوده در پیاده‌روها راه بروند و نفس راحتی بکشند، چرا که مدیریت شهری که پاسخگویی به نیازهای اولیه شهر و شهروندان را از وظایف اولیه خود می‌داند، در اولین گام، طرح بهسازی و اصلاح پیادهروهای تهران را با ساماندهی خیابان‌ولیعصر تا پایان سال، به اتمام می‌رساند.
